از آغاز امسال تاکنون بیش از ۵۳۰ هزار نفر توانسته‌اند وام‌های ازدواج و فرزندآوری دریافت کنند و حجم کل این وام‌ها به ۱۱۹.۲ هزار میلیارد تومان رسیده است. با این وجود، تجربه بسیاری از متقاضیان حاکی از آن است که فرآیند دریافت این تسهیلات همچنان دشواری‌های زیادی دارد و حتی برای دریافت مبالغی بین ۳۰۰ تا ۳۵۰ میلیون تومان، ماندن در صف‌های طولانی بانکی و عبور از مراحل پیچیده اداری، آغاز زندگی مشترک را ماه‌ها به تعویق می‌اندازد.
بر اساس آمار ارائه‌شده توسط سارا جلالی، معاون اداره عملیات اعتباری بانک مرکزی، تنها در شش ماه اول سال جاری، بالغ بر ۹۷ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان وام ازدواج به ۲۹۰ هزار نفر ارائه شده که این رقم نسبت به زمان مشابه در سال گذشته رشد ۱۱ درصدی را نشان می‌دهد.
او عنوان می‌کند که از زمان اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در سال ۱۴۰۰ تا پایان شهریور سال جاری، مجموعاً بیش از ۶۷۰ هزار میلیارد تومان تسهیلات ازدواج به نزدیک به ۳ میلیون و ۵۳۰ هزار نفر پرداخت شده؛ به نحوی که ۸۷ درصد از این افراد وام خود را دریافت کرده‌اند و تنها ۱۳ درصد هنوز در صف دریافت هستند.
صف‌های طولانی در مسیر دریافت وام ازدواج
بررسی میدانی تجربه زوج‌هایی که برای دریافت این وام اقدام کرده‌اند نشان می‌دهد که فرایند دریافت آن ممکن است از چند هفته تا هفت ماه به طول بینجامد، و شرایط دریافت آن بسته به بانک انتخاب‌شده و ظرفیت شعب، تفاوت‌های محسوسی دارد.
تفاوت میان آمارهای رسمی با واقعیت تجربه‌شده متقاضیان نمایانگر آن است که در حالی که سیستم بانکی می‌کوشد بخشی از نیازهای جوانان را رفع کند، اما شروع زندگی مشترک برای بسیاری از زوج‌های جوان با صف‌های طولانی، پرداخت‌های بی‌ثبات و میزان ناکافی وام همراه شده است. این شرایط باعث شده دیدگاه آن‌ها نسبت به برنامه‌ریزی اقتصادی و تصمیم‌گیری‌های اجتماعی تحت تأثیر قرار گیرد.
البته این شرایط برای همگان یکسان نیست. برخی زوج‌ها تجربه کرده‌اند که با ارائه کامل مدارک و انتخاب بانک‌هایی با روند منظم، توانسته‌اند در مدت کوتاهی تسهیلات خود را دریافت کنند. اما در مقابل، عده‌ای نیز بوده‌اند که ماه‌ها در صف مانده‌اند، ثبت‌نام آن‌ها بارها لغو شده و فرآیند را از ابتدا بار دیگر طی کرده‌اند و هر بار نیز با صف‌هایی طولانی‌تر و وعده‌هایی تکراری روبه‌رو بوده‌اند.
مسیر پرچالش دریافت وام از دید زوج‌ها
یکی از این زوج‌ها که در اوایل اسفند ۱۴۰۳ ازدواج کرده‌اند، از ماه‌ها بلاتکلیفی برای دریافت وام خود می‌گویند. آن‌ها در میانه همان ماه اقدام به ثبت‌نام کرده‌اند، اما در ابتدا سامانه بانک مرکزی بسته بوده و بعد از فعال شدن سامانه مدارک آن‌ها پذیرفته شده، ولی هنگام انتخاب شعبه با صف‌های سنگین در استان‌های البرز و تهران مواجه شده‌اند که بین هزار تا دو هزار نفر در انتظار بوده‌اند.
«سعید»توضیح می‌دهد: «ما امیدوار بودیم ظرف دو تا چهار ماه وام را دریافت کنیم، اما بعد از سه ماه و نیم فقط موفق شدیم کد رهگیری بگیریم. به ما گفتند باید چندین ماه دیگر هم در صف بمانیم. برای یک وام ۳۰۰ میلیون تومانی که حتی پاسخگوی هزینه‌های شروع یک زندگی نیست، این انتظار واقعاً فرساینده بود.»
رشد بازار خرید و فروش وام ازدواج
آن‌ها چندین بار اقدام به لغو و تکرار فرآیند ثبت‌نام کرده‌اند، اما حتی تغییر شعبه نیز به بهبود شرایط کمکی نکرده است. طبق گفته‌های آن‌ها، تعطیلی بانک‌ها در زمان جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل نیز روند کارشان را طولانی‌تر کرده است. آن‌ها بارها پیگیری کرده‌اند اما فقط این پاسخ را شنیده‌اند که :«فرایند به صورت سیستمی است.» همچنین نام‌بردگان از رونق خرید و فروش وام ازدواج گلایه می‌کنند و می‌افزایند: «در حالی که افراد نیازمند ماه‌ها در صف می‌مانند، عده‌ای وام را می‌گیرند و می‌فروشند.»
این زوج ادامه می‌دهند: «پیش‌تر به ما گفته بودند که جزو ۱۰ نفر اول در استان البرز هستیم، اما وقتی کد رهگیری آمد، نوبت‌مان بسیار عقب‌تر از انتظار بود و این باعث تعجب و ناامیدی شد. واقعیت این است که با وام ۳۰۰ میلیون تومانی نمی‌توان کار خاصی کرد؛ در بهترین حالت می‌توان چند قلم وسیله ضروری و ارزان‌قیمت برای خانه تهیه کرد. این مبلغ پاسخگوی حداقل هزینه‌های آغاز زندگی مشترک نیست، چه برسد به خرید وسایل استاندارد و باکیفیت. »
به گفته این زوج، آنچه دولت درباره ازدواج و فرزندآوری مطرح می‌کند، هرگز به مرحله اجرا نرسیده است. از نظر آن‌ها، وقتی پشتوانه واقعی از سوی دولت وجود ندارد، توصیه به ازدواج تنها فشار روانی بیشتری را به جوانان تحمیل می‌کند: «دولت مدام از ازدواج و فرزندآوری حرف می‌زند، اما شرایط واقعی زندگی جوانان را تسهیل نکرده است. در تهران با ۳۰۰ میلیون تومان حتی نمی‌توان یک خانه کوچک اجاره یا رهن کرد، چه برسد به آغاز یک زندگی کامل. وقتی حمایت عملی نیست، این توصیه‌ها بیشتر شبیه شعار است.
آن‌ها می‌گویند که وام ازدواج هم نه تنها گرهی از مشکلات باز نمی‌کند، بلکه متقاضیان را ماه‌ها و حتی بیش از یک سال در صف‌های طاقت‌فرسا معطل می‌گذارد. «بانک مرکزی می‌گوید بودجه کافی ندارد، اما دولت همچنان تبلیغ ازدواج و حمایت از جوانان را تکرار می‌کند. ما بارها با بانک‌ها تماس گرفتیم، ولی همیشه یک پاسخ شنیدیم: «دست ما نیست». اگر دست آن‌ها نیست، دست چه کسی است؟»
این زوج همچنین اشاره می‌کنند که طرح‌هایی مانند ارائه کارت خرید به جای پرداخت نقدی، کمکی به حل مشکلات نمی‌کند: «وقتی کسی خانه ندارد، وسایل خریداری‌شده را کجا بگذارد؟ با این کارت‌ها تنها می‌توان چند قلم کالای بی‌کیفیت تهیه کرد که عملاً مشکلی از زندگی جوانان حل نمی‌کند. به نظر می‌رسد این برنامه‌ها بیشتر نوعی فرار به جلو است تا راه‌حل واقعی بحران ازدواج.»
وقتی دریافت وام به تأخیر در شروع زندگی تازه منجر می‌شود
در سوی دیگر، تجربه یک زوج دیگر کاملاً متفاوت بوده است. آن‌ها در ۲۶ بهمن ۱۴۰۳ ازدواج کرده و اواخر اسفند ثبت‌نام انجام داده‌اند. در اردیبهشت برای هر دو نفر کد رهگیری صادر شده است. «یگانه» همسر این زوج می‌گوید: «یکی دو هفته بعد بانک آینده پیامک داد که شعبه تعیین شده. مراجعه کردم و ظرف یک هفته وام پرداخت شد. کارکنان بانک مودب بودند و مراحل اداری بدون مشکل انجام شد. فقط یک ضامن خواستند و چون مادرم و خواهرم کارمند رسمی بودند، پرونده به سرعت پیش رفت.»
اما همسر او علیرغم ثبت‌نام همزمان، با شرایط کاملاً متفاوتی روبه‌رو شد. در ابتدا بانک دی و بعد از آن بانک شهر را انتخاب کرد اما تا هفت ماه بعد نیز در وضعیت پرونده‌اش تغییری حاصل نشد. در نهایت، خانواده تصمیم گرفتند ثبت‌نام را لغو کرده و برای بار سوم در بانک آینده اقدام نمایند؛ بانکی که تجربه خوبی برای آن‌ها رقم زده بود.
این زوج مانند دیگران بر ناکافی بودن مبلغ وام نیز تأکید دارند: «با مبلغ ۳۰۰ میلیون تومان هم نمی‌توان چندان گره‌ای باز کرد که بانک‌ها هم روند پرداخت را طولانی می‌کنند. حالا هفت ماه گذشته و ما برای سومین بار مجبور شدیم ثبت‌نام کنیم.»
با این وجود، زوج سومی اظهار می‌کنند: «رهن خانه و برگزاری مراسم عروسی ما کاملاً به این وام وابسته است. برای آغاز زندگی مشترک ماه‌هاست مراسم را به تعویق انداخته‌ایم و چاره‌ای جز انتظار نداریم، چرا که بخشی از برنامه‌هایمان را به دریافت این وام وابسته کرده بودیم. این تأخیر نه تنها استرس و نگرانی ما را افزایش داده، بلکه برنامه‌های اقتصادی و اجتماعی خانواده را هم تحت‌تأثیر قرار داده است. هرچقدر سعی کرده‌ایم همه چیز را ساده برگزار کنیم و توقعتامان را پایین آورده‌ایم باز هم داشته‌هایمان کفاف نمی‌دهد.»
تجربه این سه زوج به‌خوبی نشان می‌دهد که فرآیند دریافت وام ازدواج می‌تواند بسته به انتخاب بانک، شرایط شعبه و نحوه رسیدگی، از مسیری روان و سریع تا صف‌های طولانی و فرساینده متغیر باشد؛ مسیری که برای بسیاری از جوانانی که در انتظار شروع زندگی جدید هستند، نقش تعیین‌کننده‌ای دارد.
بر اساس تحلیل دکتر امید ابراهیمی، بنیان‌گذار آموزش املاک، معطلی ماه‌ها برای دریافت وام ازدواج و ناکافی‌بودن مبلغ ۳۰۰ تا ۳۵۰ میلیون تومانی آن در بازار پرهزینه امروز، نشان می‌دهد که این ابزار مالی توان تأمین هزینه‌های اولیه مسکن جوانان را ندارد. استمرار این تأخیرها، عملاً آغاز زندگی مستقل را به تعویق انداخته و در شهرهای بزرگ مانند تهران، حتی اجاره مسکن کوچک نیز از توان این وام‌ها خارج است. این مسئله تقاضای مؤثر در بازار اجاره و خرید را محدود کرده و می‌تواند به انباشت تقاضای معوق در بازار مسکن منجر شود.
